ΕΝΟΤΗΤΑ 1Η
ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ
Οι Σοφιστές είχαν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν παράλληλα τον μύθο και τον λόγο ως εναλλακτικές μεθόδους για την ανάπτυξη του ίδιου θέματος. Η δυνατότητα αυτή θα πρέπει να ερμηνευθεί στα πλαίσια των στόχων της σοφιστικής διδασκαλίας: οι Σοφιστές σχετικοποιώντας κάθε κριτήριο αλήθειας κατέστησαν στόχο της διδασκαλίας τους την πειθώ. Στην προσπάθεια τους λοιπόν να πείσουν θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν σε κάθε περίπτωση το καταλληλότερο μέσο λαμβάνοντας υπόψη τους την ωριμότητα του ακροατηρίου και τη συναισθηματική αποτελεσματικότητα του λόγου τους. Γι’ αυτό άλλωστε θα καταφύγουν και στη χρήση των μέσων του ποιητικού λόγου τον οποίο για πρώτη φορά θα καταστήσουν αντικείμενο επιστημονικής μελέτης. Οι Σοφιστές επομένως χρησιμοποιούν το μύθο είτε για να εκλαϊκεύσουν τις απόψεις τους είτε ως θέμα για να επιδείξουν τις ρητορικές τους ικανότητες σ’ ένα ευρύτερο κοινό.
Πλάτωνας
ΚΟΣΜΟΣ ΙΔΕΩΝ ΚΟΣΜΟΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ
ΜΙΑ ΓΝΩΣΗ Δόξα, εικός λόγος, εικός μύθος (κατώτερη εικόνα προς
Διαλεκτική , Επιστήμη, Αληθής Λόγος αληθή λόγο της διαλεκτικής)
Ενώ στους Σοφιστές είχαμε μια οριζόντια εναλλαξιμότητα μύθου και λόγου ανάλογα με τις ανάγκες της πειθούς, ο Πλάτωνας υιοθετεί μια κάθετη ιεράρχηση της γνώσης που συνεπάγεται τον υποβιβασμό του μύθου και της δόξης έναντι της διαλεκτικής.
Το θέμα του διαλόγου:
Το θέμα του Πλατωνικού διαλόγου ΄΄Πρωταγόρας΄΄ είναι το περιεχόμενο της σοφιστικής διδασκαλίας και κυρίως η δυνατότητα να διδαχθεί η πολιτική αρετή, κάτι που οι Σοφιστές θεωρούσαν δεδομένο ότι μπορούν να κάνουν.
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ: η ικανότητα να είναι οι μαθητές ικανοί και επαρκείς πολίτες στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή τους
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΣΩΚΡΑΤΗ
2 εμπειρικά επιχειρήματα
Α. Δημόσια συμπεριφορά των Αθηναίων
Β. Ιδιωτική ζωή των μεγάλων πολιτικών ανδρών
Α. Στην περίπτωση των τεχνών που διδάσκονται, όπως είναι η αρχιτεκτονική ή η ναυπηγική, οι Αθηναίοι στις δημόσιες συζητήσεις τους δέχονται τη συμβουλή μόνο των ειδικών, στην περίπτωση όμως αποφάσεων για τη διοίκηση της πόλης επιτρέπουν στον καθένα να εκφράσει τη γνώμη του, πράγμα που σημαίνει πως δεν θεωρούν την πολιτική τέχνη εξειδικευμένη γνώση που αποκτιέται με διδασκαλία, όπως οι άλλες τέχνες.
Β. Οι μέγιστοι πολιτικοί άνδρες της Αθήνας, που ασφαλώς κατέχουν την πολιτική τέχνη και θα ήταν οι κατεξοχήν αρμόδιοι να τη διδάξουν αποδείχτηκαν ανίκανοι να τη μεταδώσουν στους άλλους και κυρίως στα παιδιά τους, άρα η συγκεκριμένη τέχνη αποκλείεται να μπορεί να διδαχθεί.
Ασφαλώς δεν θα πρέπει να καταλάβουμε κυριολεκτικά τη δήλωση του Σωκράτη πως δεν πιστεύει στη δυνατότητα της διδασκαλίας της αρετής, αλλά θα πρέπει να την εννοήσουμε ως ειρωνικό ισχυρισμό. Η σωκρατική ειρωνεία στο σημείο αυτό έχει ως στόχο να αναγκάσει τον Πρωταγόρα να αποδείξει την αντίθετη θέση. Επιπλέον, η ειρωνεία είναι εμφανής και στα επιχειρήματα του που μιμούνται τον εμπειρικό χαρακτήρα της πρωταγόρειας επιχειρηματολογίας και προϋποθέτουν πως οι Αθηναίοι και οι μέγιστοι πολιτικοί άνδρες υπήρξαν σοφοί, κάτι που αμφισβητείται σε άλλους πλατωνικούς διαλόγους.
Ποια είναι η σημασία της σωστής διοίκησης του οίκου για τους αρχαίους Έλληνες;
Άραγε……. (ενότητα 1)
Στο σημείο αυτό ο Σωκράτης είναι ειρωνικός καθώς αφήνει έναν υπαινιγμό για ασάφεια στα λόγια του Πρωταγόρα. Ισχυρίζεται λοιπόν, ότι κάνει προσπάθεια να καταλάβει τι ακριβώς εννοεί ο Σοφιστής με όσα υποστήριξε ότι διδάσκει. Με τη μαιευτική μέθοδο, οδηγεί στο θέμα που πρόκειται να συζητηθεί χωρίς ατέρμονους προλόγους που θα έδιναν τη δυνατότητα στον Πρωταγόρα να μιλήσει για το αντικείμενο της διδασκαλίας του με τον δικό του τρόπο, που ίσως συσκότιζε την αλήθεια ή έπειθε με την ικανότητά του λόγου για θέματα που δεν έχουν επεξεργαστεί. Ο ορισμός της πολιτικής τέχνης είναι εκείνος που ουσιαστικά διατρέχει ολόκληρο τον διάλογο. Παρουσιάζεται και ως ανδρός αρετή, πολιτική αρετή και αρετή. Ο πολίτης της εποχής θεωρούνταν ολοκληρωμένος εφόσον απέβλεπε στο συμφέρον της πολιτείας και μέσω της δικής της ανόδου λειτουργούσε ευεργετικά και για τον εαυτό του, καθώς το κοινό συμφέρον αποτελούσε προϋπόθεση και για την ατομική ευημερία.
Άνθρωπος= πολιτικό ον
Πολιτική τέχνη σύμφωνα με τον Σωκράτη: σκοπός της είναι να μορφώνει τους ανθρώπους ώστε να γίνονται καλοί πολίτες
Πρωταγόρας: σκοπός του μαθήματός του είναι να διαμορφώνει ικανούς πολιτικούς, πολίτες δηλαδή που είναι σε θέση να μιλούν και να επιχειρηματολογούν στην εκκλησία του δήμου για θέματα της πόλης.
ΑΓΑΘΟΤΗΤΑ= κύριο ιδανικό για τους αρχαίους Έλληνες
Ιδανικός πολίτης: όμορφος, γυμνασμένος + αγαθός εσωτερικά ( να έχει σύνεση και σωφροσύνη)
ΑΡΕΤΗ
ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ:
Επικεντρώνεται στην κοινωνική και ευρύτερη λειτουργία της αρετής ως απαραίτητη προϋπόθεση για τη διαχείριση από έναν άνθρωπο των θεμάτων που αφορούν στα οικεία και στα δημόσια πράγματα τον τρόπο δράσης του στο σπίτι που θα διαμορφώσει και τον τρόπο δράσης του στην πόλη.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: βρίσκεται πιο στενά στην έννοια της πολιτικής αρετής , εφόσον μόνο ο αγαθός πολίτης θα είναι σε θέση να διαχειριστεί τα θέματα της πόλης με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Σύγκρουση φιλοσοφικού και σοφιστικού λόγου
Ρητορική: τεχνική σοφιστικής τέχνης
Σωκρατική θέση : ο φιλόσοφος ως εκφραστής του σταθερού και του αναλλοίωτου ( της Αλήθειας και του Αγαθού)
Ο φιλόσοφος αναλαμβάνει την αξιακή ανασυγκρότηση του πολιτικού βίου αίροντας ό,τι αποκλίνει από το ΑΓΑΘΟ και το ΑΛΗΘΕΣ , το ΨΕΥΔΕΣ και το ΑΝΗΘΙΚΟ.
1η προκείμενη:
Οι Αθηναίοι τους οποίους χαρακτήρισε σοφούς, τονίζοντας ουσιαστικά ότι ενεργούν σωστά σε όσα κάνουν όταν στην εκκλησία του δήμου μιλούν για ένα έργο τεχνικής φύσεως, καλούν τους κατάλληλους κάθε φορά τεχνίτες και ζητούν τη συνδρομή τους, διότι στον τομέα τους είναι σοφοί. Διώχνουν αντίθετα όσους δεν κατέχουν μια τέχνη και θέλουν να μιλήσουν γι’ αυτήν όποια καταγωγή ή οικονομική επιφάνεια και αν έχουν.
Εκκλησία του δήμου:
Ήταν το κυρίαρχο όργανο του αθηναϊκού κράτους. Σ’ αυτή συμμετείχαν όλοι οι ενήλικοι Αθηναίοι πολίτες. Αποτελούσε την ανώτατη νομοθετική συλλογική εκτελεστική αρχή με αρμοδιότητες ψήφισης νόμων, συζήτηση των προτάσεων της Βουλής , λήψης τελικών αποφάσεων για την ειρήνη και τον πόλεμο, εκλογής αρχόντων, και γενικότερα έπαιρνε αποφάσεις για όλα τα σημαντικά ζητήματα της πόλης. Κάθε ενήλικος Αθηναίος είχε το δικαίωμα να μιλήσει ενώπιον της εκκλησίας του δήμου.
2η προκείμενη του συλλογισμού
Οι Αθηναίοι όταν συζητούν για κάποιο θέμα που αφορά στη διοίκηση της πόλης, έχουν όλοι το δικαίωμα να ανέβουν στο βήμα και να εκφράσουν την άποψη τους, όποια και αν είναι αυτή.
Θέματα διοίκησης της πόλεως :
-διοικητικές υποθέσεις
-οικονομικά
-στρατιωτικά
-πολιτιστικά
-διπλωματικά (σύναψη συμμαχιών, ειρήνη, πόλεμο)
Συμπέρασμα συλλογισμού:
Η πολιτική αρετή δεν είναι δυνατόν να διδάσκεται.
Για όλα εκείνα που θεωρούνται διδακτά οι Αθηναίοι ως αναμφίβολα σοφοί, δεν αφήνουν να μιλήσει στην εκκλησία του δήμου κάποιος που δεν τα έχει διδαχθεί. Όμως, ως προς τα θέματα της πολιτικής αρετής όλοι μπορούν να εκφράσουν τις απόψεις τους χωρίς κανείς να τους εμποδίζει. Άρα οι Αθηναίοι θεωρούν ότι η πολιτική αρετή είναι έμφυτη. Επομένως, με βάση το πώς δρουν οι Αθηναίοι, που κατά κοινή ομολογία είναι σοφοί, γίνεται σαφές ότι η πολιτική αρετή δεν διδάσκεται.
2ο επιχείρημα
Ακόμη και οι πιο σοφοί και άριστοι πολίτες δεν κατάφεραν να μεταδώσουν την πολιτική αρετή σε άλλους. Οι εύποροι Αθηναίοι συνήθως προσλάμβαναν οικοδιδασκάλους οι οποίοι αναλάμβαναν να μάθουν στα παιδιά ανάγνωση, γραφή, αρίθμηση, χορό, μουσική, μελέτη ποιητικών κειμένων.
Γύρω στα μέσα του 5ου αιώνα π.χ εμφανίστηκε το κίνημα της σοφιστικής και σημειώθηκε στροφή προς τις ανώτερες σπουδές, ρητορική, φιλοσοφία, διδασκαλία πολιτικής τέχνης.
1η προκείμενη: Οι σοφοί και άριστοι άνδρες, οι πολιτικοί κατά βάση, που έχουν αποδείξει ότι κατέχουν την πολιτική αρετή οι ίδιοι δεν έχουν καταφέρει να τη μεταβιβάσουν σε άλλους.
Α’ τεκμήριο: Περικλής
Β’ τεκμήριο: Κλεινίας
2η προκείμενη :
Πάρα πολλοί άνδρες υπάρχουν που ενώ οι ίδιοι είναι αγαθοί δεν κατάφεραν να μεταδώσουν ούτε στα παιδιά τους ούτε στους ξένους την πολιτική αρετή.
Συμπέρασμα: επομένως η αρετή δεν είναι δυνατόν να διδαχθεί
Κάμπτομαι: χρησιμοποιείται στις ιπποδρομίες με την έννοια του ‘’κινούμαι γύρω’’. Επομένως ο Σωκράτης θεωρεί τη συζήτηση για μορφή αγώνα και ότι κάνει αγώνα να αντικρούσει τις απόψεις του Πρωταγόρα. Θέλει να εκφράσει το σεβασμό του για το κύρος του Πρωταγόρα ή να δηλώνει λεπτή ειρωνεία στη φράση υποδηλώνοντας τον σκεπτικισμό του για τις απόψεις του Σοφιστή.
Η τακτική της χρήσης του μύθου είναι εξαιρετικά παλιά. Από τον Όμηρο ως τον Αίσωπο και στις μεταγενέστερες εποχές ο μύθος παρουσιάστηκε ως πιο ευχάριστος τρόπος προκειμένου να δοθούν οι απόψεις των ανθρώπων. Έχει ποιητικό και συμβολικό χαρακτήρα. Οι Σοφιστές τον χρησιμοποίησαν ως ευχάριστη εκλαΐκευση της διδασκαλίας τους την οποία υποστήριζε διασαφηνίζοντάς την. Ωστόσο όσο και αν οι μύθοι εντυπωσιάζουν δεν έχουν αποδεικτική ισχύ. Ο μύθος που θα χρησιμοποιήσει ο Πρωταγόρας για την εξέλιξη του ανθρώπου είναι μάλλον δημιούργημα του ίδιου στο έργο ΄΄ Περί της εν αρχή καταστάσεως’’.
